Για την ΕΠΟΝ

Στοιχεία για την ΕΠΟΝ

Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943 από τη συνένωση δέκα οργανώσεων νεολαίας που είχαν ήδη προσχωρήσει στο ΕΑΜ Νέων (ΕΑΜΝ). Οι οργανώσεις αυτές ήταν οι εξής: «Αγροτική Νεολαία Ελλάδος», «Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία», «Ενιαία Μαθητική Νεολαία», «Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης», «Θεσσαλικός Ιερός Λόχος», «Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία», «Λεύτερη Νέα», «Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος» (ΟΚΝΕ), «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος» και «Φιλική Εταιρεία Νέων». Όργανό της η εφημερίδα «Νέα Γενιά».
Σύμφωνα με το ιδρυτικό της, οι βασικοί της σκοποί ήταν:
α) Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.
β) Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον, και με οποιανδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας έτσι που όλες οι εξουσίες να απορρέουν από την κυρίαρχη θέληση του λαού και της νέας γενιάς.
γ) Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και της αδερφικής συνεργασίας όλων των λαών και των νεολαιών και ειδικά της Βαλκανικής.
δ) Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς.
Η ΕΠΟΝ δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, της οργάνωσης νεολαίας του ΚΚΕ, η οποία και αυτοδιαλύθηκε μαζί με τις υπόλοιπες οργανώσεις μέσα στην νέα οργάνωση. Γρήγορα όμως η ΕΠΟΝ αναπτύχθηκε θεαματικά σε πανελλαδικό επίπεδο ξεπερνώντας τις διαστάσεις των πρότερων οργανώσεων. Η ΕΠΟΝ προσχωρεί στο ΕΑΜ και συσπειρώνει τη νεολαία στην Αντίσταση. Η δράση της μέσα στην Κατοχή, εκτείνεται σε όλες τις μορφές αγώνα ενάντια στους κατακτητές και για την υπεράσπιση του λαού. Τα μέλη της πρωτοστατούν στις μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις του 1943 για την ακύρωση της επιστράτευσης εργατών στη Γερμανία, τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου, την κινητοποίηση για τη ματαίωση της επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία. Συμμετέχουν στην ένοπλη Αντίσταση μέσα από τους υποδειγματικούς σχηματισμούς ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ. Αποτελούν βασικό κομμάτι των πολιτικών οργανώσεων της Ελεύθερης Ελλάδας, στηρίζουν τη λαϊκή αυτοδιοίκηση στις ελεύθερες περιοχές και προωθούν ιδιαίτερα την εκπαίδευση και τον πολιτισμό.
Στην Απελευθέρωση, η ΕΠΟΝ αριθμεί περίπου 600.000 μέλη. Επικεντρώνει τη δράση της στο σύνθημα της ανοικοδόμησης της χώρας με όραμα τη λαϊκή δημοκρατία. Λέσχες της ΕΠΟΝ ανοίγουν παντού σε μια έκρηξη πολιτιστικής δραστηριότητας παρά την αρχή, μετά τη Βάρκιζα, των διώξεων. Το κράτος επιδιώκει τη διάλυσή της και τελικά θα την θέσει εκτός νόμου στα τέλη του ’47 μαζί με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ με το νόμο 509. Συνεχίζει τη δράση της παράνομα χάνοντας σταδιακά το μαζικό χαρακτήρα της. Χιλιάδες μέλη της θα ενταχθούν στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, χιλιάδες άλλα θα περάσουν από τη Μακρόνησο και από κάθε είδους διώξεις. Τη δεκαετία του ’50 τα μέλη της θα δραστηριοποιηθούν παράνομα και μέσα από άλλες νόμιμες αριστερές νεολαίες, μέχρι την απόφαση διάλυσής της το 1958 από το ΚΚΕ μαζί με τις παράνομες οργανώσεις του.

Πολεμάμε και τραγουδάμε

… Μόλις σας είδα το πρωί, και μόλις σας αντίκρισα έτσι αμφιθεατρικά, συγκεντρωμένους με τις κιθάρες και τα όπλα και με λαμπερά μάτια, θυμήθηκα ένα παλιό ισπανικό τραγούδι. Το τραγουδούσαν οι Ισπανοί αντάρτες, εδώ και εκατό τόσα χρόνια, όταν πολεμούσαν εναντίον των Γάλλων καταχτητών. Το τραγούδι έλεγε:
«Παλεύω και τραγουδάω. Άμα χρειαστεί πιάνω το όπλο. Άμα λάχει ξέρω να πεθαίνω. Άμα δεν πεθάνω, πάλι τραγουδάω. Παλεύω και τραγουδάω. Η ζωή είναι δικιά μου. Η λευτεριά δικιά μου»
(Κώστας Καραγιώργης στο Α΄ Πανθεσσαλικό συνέδριο της ΕΠΟΝ)

… Σας είδα, ηρωικά αγόρια και κορίτσια, σας είδα μια πυρωμένη μέρα, τον Ιούλιο του ΄43, να τρέχετε ξέφρενα σ’ ένα καλπασμό προς το θάνατο, για να προφτάσετε την επίθεση των γερμανοϊταλικών τανκς, μήπως και τελειώσει το πανηγύρι του αίματος πριν εμπείτε Σεις.
(Αλέξανδρος Σβώλος, πρόεδρος της ΠΕΕΑ)


Η ΕΠΟΝ αποτελεί δημιούργημα της ελληνικής Αντίστασης, ήταν η πραγματικότητα και θα είναι για πάντα το σύμβολο της συλλογικής δράσης της νεολαίας μέσα στο πλαίσιο ενός παλλαϊκού κινήματος για την απελευθέρωση της χώρας και για μια διαφορετική πορεία προς έναν καλύτερο κόσμο. Χιλιάδες νέοι και νέες από κάθε κοινωνική κατηγορία έδρασαν μέσα από τις γραμμές της, δημιούργησαν με πνεύμα πρωτοβουλίας και αυτοπεποίθησης. Οι κίνδυνοι της Κατοχής και οι χειροπιαστές επιτυχίες της Αντίστασης ξεπέρασαν παλιές νοοτροπίες και προκαταλήψεις και έδωσαν μορφή σε μια αγωνιζόμενη νεολαία, στους επονίτες. Νεαρά κορίτσια που δεν είχαν φύγει από τη γειτονιά τους στην Αθήνα θα ταξιδέψουν παράνομα για να οργανώσουν νέους και νέες σε απομακρυσμένες περιοχές της κατεχόμενης χώρας. Νέοι φοιτητές θα διεκδικήσουν με πείσμα τη συμμετοχή τους στον ένοπλο αγώνα των βουνών. Μαθητές, φοιτητές και εργαζόμενοι νέοι θα αντισταθούν και θα αποκρούσουν με θυσίες την τρομοκρατία στην Αθήνα. Στα χωριά οι νέες για πρώτη φορά θα βγουν από το σπίτι χωρίς επίβλεψη σπάζοντας τις πατριαρχικές δομές της παραδοσιακής οικογένειας.

Με επιθετική μαζική οργανωτική πολιτική η ανάπτυξη της ΕΠΟΝ ήταν ραγδαία. Μέσα σε έξι μήνες, στα τέλη Αυγούστου ’43 αριθμούσε 200.000 μέλη. Στελέχη της νεολαίας από την Αθήνα οργάνωσαν την ΕΠΟΝ σε όλη τη χώρα. Η μαζικοποίησή της την τελευταία περίοδο της Κατοχής άλλαξε τις διαστάσεις αλλά και τις προοπτικές της Αντίστασης με τη συμμετοχή των μαθητών, των νέων 15 ως 20 χρόνων και ειδικά των κοριτσιών. Η αυτοθυσία στις κινητοποιήσεις απέναντι στους πάνοπλους κατακτητές φανερώνει τη δυναμική και την αίσθηση της ελευθερίας που ξεπερνούσε τον κίνδυνο του θανάτου. Η Ηλέκτρα Αποστόλου, η Κούλα Λίλη, η Παναγιώτα Σταθοπούλου, η Κούλα Ελευθεριάδου αποτελούν σύμβολα αυτής της περιόδου. Στις εκλογές που θα συγκαλέσει τον Απρίλιο του 1944 η ΠΕΕΑ για την ανάδειξη του Εθνικού Συμβουλίου θα ψηφίσουν για πρώτη φορά οι νέοι και οι νέες από 18 χρονών.
Η νέα γενιά θα αποτελέσει πρωτοπορία την τελευταία δύσκολη περίοδο δείχνοντας και με αυτόν τον τρόπο την επαναστατικότητα των στιγμών. Δεν υπήρξε απλά η έκφραση του ΕΑΜ στη νεολαία αλλά ένα φαινόμενο με δυναμική που δεν θα σβήσει ούτε την επόμενη περίοδο παρά τις διώξεις. Στον Εμφύλιο η Μακρόνησος θα γεμίσει επονίτες. Στις δίκες της ΕΠΟΝ και στη Μακρόνησο, στελέχη της θα κρατήσουν ψηλά το κύρος της οργάνωσης. Η παράνομη ΕΠΟΝ τη δεκαετία του ’50 θα συνεχίσει τη δράση της στο μαθητικό και φοιτητικό κίνημα και στους αγώνες για το Κυπριακό μέχρι τη διάλυσή της το 1958 και την προσχώρηση των μελών της στη νεολαία της ΕΔΑ.

Η ΕΠΟΝ άνοιξε το δρόμο για τη διακριτή πολιτική δράση και κοινωνική ταυτότητα της νεολαίας. Το πνεύμα της θα συνεχιστεί, όχι μόνο ως παράδειγμα αλλά ως βιωμένη εμπειρία των αγωνιστών που πέρασαν από τις γραμμές της, στους μετέπειτα αγώνες της νεολαίας, στη νεολαία της ΕΔΑ και τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη ως την εξέγερση του Πολυτεχνείου για να φτάσει στις μέρες μας να μιλάμε για αυτήν με ανυπόκριτο θαυμασμό.


Διαβάστε

Πέτρος Ανταίος, Συμβολή στην ιστορία της ΕΠΟΝ, (3 τόμοι), Αθήνα, Καστανιώτης, 1977-1979.
Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Η ενηλικίωση μιας γενιάς. Νέοι και νέες στην Κατοχή και την Αντίσταση, Αθήνα, Εστία, 2009.

Δείτε

Το Αρχείο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, θαμμένο για τριάντα περίπου χρόνια κάτω απ’ τη γη από τον Σταύρο Γιαννακόπουλο (Πέτρο Ανταίο), βρίσκεται τώρα επισκέψιμο στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). Μέρος του είναι ψηφιοποιημένο στην ιστοσελίδα www.askiweb.eu.