Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 9 Φεβρουαρίου 2011
Η αλήθεια είναι ότι έχει γίνει λίγο κλισέ η σύγκριση της μεταμνημονιακής μας κατάστασης με προηγούμενες ιστορικές περιπέτειες και ειδικά με την Κατοχή.
Βοηθάνε όμως βλέπετε και οι Γερμανοί. «Δεν έχετε περάσει Κατοχή και δεν ξέρετε τι θα πει», σαν να ακούω τον υπερογδοντάχρονο θείο μου, που έσπαγε πέτρες νηστικός και αγγαρεμένος στα γερμανικά οχυρωματικά έργα κάτω στα Χανιά. «Σίγουρα έτσι είναι», σκέφτομαι, αλλά ταυτόχρονα δεν φεύγει από το μυαλό και η υποψία, «κι αν μας κάτσει και περάσουμε;». Δεν χρειάζεται να μας κουβαληθούν δα και σιδηρόφρακτες μεραρχίες!
Λίγο ο ολοκληρωτικός οικονομικός έλεγχος της χώρας από τους πιστωτές, που τα λεφτά τους θέλουν οι άνθρωποι, λίγο οι δικοί μας αστοί, που κι αυτοί έχουν φυσικά δανείσει το άσωτο κράτος και που δεν αντέχουν πια τόσο μερίδιο από τον κόπο τους να πηγαίνει στα μισθά μας, οι τιμές που όλο ανεβαίνουν παρά τα κυβερνητικά διαγγέλματα, μήπως θα περάσουμε τελικά;
Και από πάνω, μάθαμε πρόσφατα ότι όσοι διαμαρτύρονται είναι «κομμουνιστές», ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου προετοιμάζει την κυβέρνηση «Εθνικής Ενώσεως». Πέρα όμως από τις πιασάρικες συγκρίσεις, αυτό που τραβάει την προσοχή είναι οι λεπτομέρειες. Οχι τίποτα αστερίσκοι σε μνημόνια και οικονομικοί δείκτες, αλλά αυτό που λέμε «κοινωνικές διεργασίες».
Η κοινωνία, μπροστά στην επίθεση που δέχεται, αντιδρά, προβληματίζεται, προετοιμάζεται. Εχοντας πάντα ως εφόδια τη συλλογική μνήμη και πρακτική. Αναλογιζόμενοι λίγο το πρόσφατο παρελθόν, τα προβαλλόμενα και επικρατούντα ώς ένα βαθμό κοινωνικά πρότυπα, σχέσεις και αξίες, λίγα στοιχεία βλέπουμε που θα μπορούσαν να βοηθήσουν σε μια συλλογική στάση. Υπάρχουν όμως βαθύτεροι μηχανισμοί μέσα στο κοινωνικό σώμα που λειτουργούν σε διάφορα επίπεδα· δεν τα μαθαίνουμε όλα απ' την αρχή!
Αφορμή γι' αυτές τις σκέψεις ήταν το κάλεσμα από μια περιοχή της πρωτεύουσας για τη δημιουργία «καταναλωτικού συνεταιρισμού», με τον οποίο οι δημότες «θα προμηθεύονται τρόφιμα σε καλές τιμές και προ παντός σε καλή ποιότητα». Το κάλεσμα καταλήγει πως το εγχείρημα μπορεί να αποδείξει «ότι κι εμείς και οι παραγωγοί μπορούμε να επιζήσουμε χωρίς τους κερδοσκόπους, τις πολυεθνικές και τους κάθε είδους εκμεταλλευτές...».
Επί Κατοχής, λοιπόν, ήταν που οι συνεταιρισμοί ξεφύτρωσαν σαν μανιτάρια, και ειδικά μετά τον τραγικό λιμό του '41. Οι άνθρωποι άρχισαν να διεκδικούν το δικαίωμα να οργανωθούν και να προμηθεύονται τρόφιμα συλλογικά μέσω προμηθευτικών συνεταιρισμών. Υστερα από μια πρώτη διστακτική στάση των κατοχικών αρχών, επέτρεψαν αυτές τις δραστηριότητες.
Ενα κύμα συνεταιρισμών δημιουργήθηκε σε χώρους εργασίας, σε ενώσεις θρησκευτικές, εθνοτοπικές κ.ά., στην Αθήνα και στις επαρχιακές πόλεις. Η εκμηδένιση της αξίας της εργασίας, μέσω του πληθωρισμού που εξαφάνιζε την αμοιβή σε χρήμα, οδήγησε στη συλλογική διεκδίκηση και διαχείριση των απαραίτητων για την επιβίωση.
Η σύνδεση καταναλωτικών συνεταιρισμών στην πόλη και παραγωγικών συνεταιρισμών στην ύπαιθρο παρέκαμπτε τη «μαύρη αγορά», που το 1944 μονοπωλούσαν οι συνεργάτες των Αρχών Κατοχής. Την ίδια χρονιά στην Αθήνα λειτουργούσαν 415 προμηθευτικοί και καταναλωτικοί συνεταιρισμοί με 215.812 μέλη και σύνολο 619.260 εξυπηρετούμενων ατόμων.
Ασφαλώς οι διαφορές είναι μεγάλες -πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς άλλωστε-, αλλά αυτές οι κινήσεις συλλογικής οργάνωσης έρχονται από το παρελθόν για να οργανώσουν το μέλλον μας. Και υποπτεύομαι ότι αν τις σκαλίσει κανείς, θα βρει ανακατωμένους «κομμουνιστές». Οπως αυτούς που, δίνοντας πολιτικές διαστάσεις στις τότε κοινωνικές διεργασίες, κατάφεραν να μετατρέψουν ένα οργανωτικό κέλυφος σε εθνικό απελευθερωτικό μέτωπο.
* Ιστορικός, υπ. διδάκτορας του ΑΠΘ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου