Με τον ΕΛΑΣ και τον ΔΣΕ στην Κεντρική Μακεδονία

Το Μάιο του 2010 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Α/συνεχεια το βιβλίο-μαρτυρία του Ηλία Μεταλλίδη "Θυμόμαστε, διδασκόμαστε, προχωράμε! - Με τον ΕΛΑΣ και τον ΔΣΕ στην Κεντρική Μακεδονία"। Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:

Ο Ηλίας Μεταλλίδης γεννήθηκε το 1925 στην Ξηρόβρυση του νομού Κιλκίς. Το 1943 έγινε μέλος του ΚΚΕ και της ΕΠΟΝ. Στη διάρκεια της κατοχής είχε έντονη δράση στο απελευθερωτικό κίνημα. Κρατήθηκε στις φυλακές Παύλου Μελά όπου και βασανίστηκε βάναυσα από τους Γερμανούς αλλά κατάφερε να δραπετεύσει. Συνέχισε τη δράση του βοηθώντας τον ΕΛΑΣ στον οποίο κατατάχθηκε για να τοποθετηθεί στην υποδειγματική Νεολαία του 1ου Τάγματος στο 13 Σύνταγμα Πεζικού.
Μετά τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ ο Ηλίας Μεταλλίδης κυνηγήθηκε με αποτέλεσμα να ξαναβγεί στην παρανομία. Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1946 εντάχτηκε στις δυνάμεις του ΔΣΕ. Στη διάρκεια τριών ετών έδωσε 114 μάχες και τραυματίστηκε τέσσερις φορές. Στον ΔΣΕ αποφοίτησε από τη σχολή ομαδαρχών στο αρχηγείο Μπέλλες και αργότερα από τη σχολή Πολιτικών Επιτρόπων. Στη συνέχεια, μετά από πρόταση της Διοίκησης της 20ής Ταξιαρχίας στάλθηκε για εκπαίδευση στην ΣΤ΄ Σχολή Αξιωματικών του ΔΣΕ η οποία έδρευε στο χωριό Λαιμός της Πρέσπας. Εκεί αναδείχθηκε από ομαδάρχης σε λοχαγό του ΔΣΕ. Τιμήθηκε με δύο μετάλλια ανδρείας για τη συμμετοχή του στη μάχη του χωριού Κάντσκο στις 4 Απριλίου του 1949 και στη μάχη Πατώματα του χωριού Λυκόραχη.
Βρέθηκε πρόσφυγας στην Σοβιετική Ένωση όπου διαγράφηκε μετά από την ανατροπή της επαναστατικής κατεύθυνσης στο ΚΚΕ από την 6η Ολομέλεια του κόμματος.


Δημοσιεύω εδώ την εισαγωγή που έγραψα για το βιβλίο:

Με μεγάλη χαρά οι εκδόσεις Α/συνεχεια προχώρησαν στην έκδοση αυτού του βιβλίου του Ηλία Μεταλλίδη, μια σημαντική και σπάνια μαρτυρία για τη δεκαετία του 1940 και κυρίως για τα χρόνια του Εμφυλίου στην Κεντρική Μακεδονία. Ο Ηλίας Μεταλλίδης, γνήσιος εκπρόσωπος μιας γενιάς που ανδρώθηκε μέσα στους πιο σκληρούς αγώνες για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση, μας παραδίδει σήμερα ένα έργο πολλαπλά σημαντικό. Ένα έργο ζωντανό, απλό μα και βαθύ, ειλικρινές και περήφανο, σημαντικό για την ιστορία αυτού του τόπου και των ανθρώπων του.

Ο Μεταλλίδης εκπροσωπεί τη νέα γενιά της Κατοχής, το δεύτερο κύμα που στελέχωσε τον ΕΛΑΣ το 1944. Η προηγούμενη γενιά, οι μαχητές της Αλβανίας τον έφτιαξαν και η γενιά του Μεταλλίδη, οι νεολαίοι της ΕΠΟΝ τον γιγάντωσαν με ενθουσιασμό. Από την ΕΠΟΝ στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στη φωτιά του 1944, ενάντια στους κατακτητές και τους ένοπλους συνεργάτες τους, όλοι πια στην πρώτη γραμμή. Κι ύστερα, η παράδοση των όπλων, η εκπολιτιστική δράση της ΕΠΟΝ με τις λέσχες και τις εκδηλώσεις της, η τρομοκρατία και ο νέος ένοπλος αγώνας.

Στο κύριο μέρος του βιβλίου του, ο συγγραφέας αναφέρεται στον Εμφύλιο στην περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας, στα βουνά Μπέλλες, στα Κρούσσια, στα Κερδύλια, στο Χολομώντα, σε μια αέναη κίνηση στα μετόπισθεν, όπως ο ίδιος τονίζει, του εχθρού. Και εδώ έγκειται και η σημαντικότητα της μαρτυρίας του, στην σπανιότητα μαρτυριών από την περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας, μακριά από τα βασικά μέτωπα. Η λεπτομέρεια και η ευαισθησία της περιγραφής του δίνουν απλόχερα στοιχεία και εικόνες από την αντάρτικη ζωή στην περιοχή, τόσο για τα πολεμικά γεγονότα όσο και για την καθημερινότητα των ανταρτών, το φαΐ και τον ύπνο τους, το χορό και τα τραγούδια τους, τις έγνοιες και τα συναισθήματά τους. Αλλά και πολλά γεγονότα αν όχι για πρώτη φορά, αν δεν απατόμαστε, φωτίζονται με μοναδικό τρόπο από τη μαρτυρία του Ηλία Μεταλλίδη.

Ξεκινώντας από την περίοδο της Κατοχής, περιγράφει τη δράση των ένοπλων ομάδων συνεργασίας με τον κατακτητή, την τοποθέτηση φρουραρχείων στα χωριά και τον έλεγχο τους που συνοδευόταν από κάθε είδους βία και αυθαιρεσία. Στην εξιστόρηση της κράτησής του στις φυλακές του Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη, μας δίνει στοιχεία για την καταναγκαστική εργασία των κρατουμένων και μια πολύ σημαντική μαρτυρία για την καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου της πόλης από τους Γερμανούς και τη διαδικασία συγκέντρωσης των κατασχεμένων εμπορευμάτων από τα εβραϊκά καταστήματα.

Σπάνιες είναι και οι μαρτυρίες για τη μάχη του Κιλκίς, τη μεγαλύτερη σύγκρουση μεταξύ του ΕΛΑΣ και των ομάδων του ένοπλου δωσιλογισμού. Ο Μεταλλίδης μας καταθέτει τη μαρτυρία του δίνοντας στοιχεία για τους αντιπάλους, τον οπλισμό και τη δύναμή τους, τη διεξαγωγή της μάχης και την καταδίωξη της ομάδας του Κώστα Παπαδόπουλου αλλά αργότερα για τη μεταφορά των κρατούμενων από τη μάχη στο Σιδηρόκαστρο. Και μετέπειτα, για την παράδοση των όπλων, την αρχή της τρομοκρατίας και το πρώτο χτύπημα των ανταρτών στην περιοχή, στην Ποντοκερασιά του Κιλκίς.

Το κύριο μέρος όμως, όπως είπαμε, αναφέρεται στον Εμφύλιο. Ο συγγραφέας μας δίνει μια πραγματικά σωματική μαρτυρία, μας βάζει στη θέση του αντάρτη που βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση, που ξεπερνά τα όριά του για να αντιμετωπίσει την υπεροπλία του αντιπάλου με τον αντάρτικο τρόπο πολέμου. Ατέλειωτες πορείες χωρίς στάση, χωρίς τσιγάρο, χωρίς ήχο. Καμουφλάζ στο δάσος με κλαδιά και στο χιόνι με σεντόνια και χαλιά, μεταμφίεση για να διεισδύσει στις εχθρικές γραμμές αλλά και συνεχής ανάγκη μετακίνησης και επιθετικών ενεργειών στα φρουρούμενα από το στρατό και τα ΜΑΥ κέντρα για τη διασφάλιση της τροφοδοσίας του αντάρτη. Ο Μεταλλίδης εξαίρει το κουράγιο και το θάρρος των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού μεταφέροντας αναλλοίωτη την πεποίθηση τους στον αγώνα τους και στη νίκη και ταυτόχρονα παραμένει πολύ συγκεκριμένος στις πραγματικές συνθήκες της ζωής και της δράσης τους στο νομό Κιλκίς και στη γύρω περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας. Η ποντιακή καταγωγή των περισσότερων ανταρτών, η ντοπιολαλιά που μεταφέρεται στα τραγούδια, στα τοπωνύμια που άλλαξαν με την αλλαγή των πληθυσμών, η συλλογική τοποθέτηση των χωριών με τη μία ή την άλλη πλευρά που χαράχτηκε στην περίοδο της Κατοχής μας δίνει έντονα την τοπική διάσταση του Εμφυλίου. Η καταστροφή του χωριού του συγγραφέα, Ξηρόβρυση Κιλκίς, το 1946 από τους παρακρατικούς, που προέρχονταν και από διπλανό χωριό και τα αντίποινα των ανταρτών αποτυπώνουν τη σκληρή πραγματικότητα της εμφύλιας σύγκρουσης.

Ο τραυματισμός του Ηλία Μεταλλίδη σε μια επιχείρηση εντοπισμού ναρκών την άνοιξη του 1947, τον οδήγησε σε μια άλλη εμπειρία που μοιράζεται μαζί μας. Μεταφέρεται στη Γιουγκοσλαβία, στο νοσοκομείο των Σκοπίων όπου νοσηλεύεται. Μετά την ανάρρωσή του οδηγείται σε έναν καταυλισμό Ελλήνων που εξαναγκάζονται σε υποχρεωτική εργασία χωρίς προοπτική επανόδου στην Ελλάδα. Θα συναντήσει συντοπίτισσές του που εξαναγκάστηκαν να φύγουν λόγω των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του στρατού και Σλαβομακεδόνες που έφυγαν στην Κατοχή. Τελικά θα καταφέρει να επιστρέψει δραπετεύοντας ουσιαστικά από τη Γιουγκοσλαβία. Στο τέλος της αφήγησής του θα καταθέσει πως το τμήμα του πέρασε από τη Δοϊράνη στις Πρέσπες μέσα από γιουγκοσλαβικό έδαφος, στα τέλη του 1948 όταν οι σχέσεις του γιουγκοσλαβικού καθεστώτος με το ΚΚΕ είχαν διακοπεί.

Πολλά άλλα επεισόδια συνθέτουν αυτήν την πλούσια και ζωντανή μαρτυρία. Από τους επιστρατευμένους Πομάκους και την παρουσία του Νίκου Ζαχαριάδη μέχρι το πέρασμα των ανταρτών στο Άγιο Όρος και από την αποτυχημένη επίθεση στη Θεσσαλονίκη στις επιθέσεις στη σιδηροδρομική γραμμή Ορεστιάδας-Θεσσαλονίκης ξεδιπλώνεται η δράση του Δημοκρατικού Στρατού στην Κεντρική Μακεδονία, με συγκρούσεις στο Μπέλλες, στα Κρούσσια, στον κάμπο της Νιγρίτας. Ο συγγραφέας διακόπτει την αφήγησή του με την απομάκρυνσή του από την περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας. Αποχαιρετάει την οικογένειά του με ένα σημείωμα «γεια σας και καλή αντάμωση ως νικητές» και φεύγει με μια ομάδα για το Λαιμό Πρεσπών να φοιτήσει στη Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου (ΣΑΓΑ). Εκεί θα συνεχίσει τον αγώνα του λαμβάνοντας μέρος σε δεκάδες μάχες και θα τιμηθεί με δύο μετάλλια ανδρείας. Ακολουθώντας την τύχη της πλειοψηφίας των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού θα βρεθεί στη Σοβιετική Ένωση και θα ταυτίσει την τύχη του με ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων κομμουνιστών που θα συγκρουστούν με τη στροφή που θα φέρει στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα το 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ και στο ελληνικό η 6η Ολομέλεια του ΚΚΕ. Σήμερα, πάντα πιστός στις πεποιθήσεις και τα ιδανικά του, με έγνοια για τους νέους, νεολαίος όπως και τότε ο Ηλίας Μεταλλίδης μας χαρίζει μια σπάνια μαρτυρία δίνοντας υπόσταση στο σύνθημα «Θυμόμαστε, διδασκόμαστε, προχωράμε» που κοσμεί το μνημείο πεσόντων της Ξηρόβρυσης.

Γιάννης Σκαλιδάκης