Ο Νταλί και ο Φασισμός

Η Σκοτεινή Πλευρά του Νταντά

του Vicente Navarro

Η ισπανική μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία πραγματοποιήθηκε υπό την κυριαρχία των συντηρητικών δυνάμεων που έλεγχαν το μηχανισμό του φασιστικού κράτους από το 1939 ως το 1978. Η ηγεσία των δημοκρατικών δυνάμεων είχε μόλις βγει από τη φυλακή ή είχε επιστρέψει στην Ισπανία από την εξορία και δεν μπορούσε να συγκριθεί με τις τεράστιες δυνάμεις που η Ακροδεξιά είχε στους πολιτικούς θεσμούς και στα μέσα ενημέρωσης, στα οποία ο έλεγχος της ήταν σχεδόν απόλυτος. Η κινητοποίηση των εργαζομένων ενάντια στη δικτατορία είχε συμβάλει στον τερματισμό της. Από το 1974 μέχρι το 1976, η Ισπανία είχε το μεγαλύτερο αριθμό απεργιών στην Ευρώπη, με στόχο τον τερματισμό της δικτατορίας. Ο Φράνκο πέθανε στο κρεβάτι του αλλά η δικτατορία τελείωσε στους δρόμους, με κινητοποιήσεις των εργαζομένων. Αυτή η λαϊκή πίεση ήταν σε θέση να τροποποιήσει, αλλά όχι να τσακίσει, το μηχανισμό του δικτατορικού κράτους.

Η τεράστια δύναμη των υπερσυντηρητικών δυνάμεων και η αδυναμία της πολιτικής ηγεσίας του αριστερόστροφου δημοκρατικού κινήματος εμπόδισε τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης δημοκρατίας και, κατά συνέπεια, οι συντηρητικές δυνάμεις διατήρησαν μια τεράστια επιρροή στην πολιτική και πολιτιστική ζωή της Ισπανίας. Αυτό εξηγεί τις δυσκολίες που οι προοδευτικές δυνάμεις στην Ισπανία είχαν στη διόρθωση της επίσημης ιστορίας που προωθούσαν οι μεταφρανκικές συντηρητικές δυνάμεις της χώρας.

Ένα παράδειγμα αυτής της αδυναμίας αλλαγής της «επίσημης» ιστορίας είναι και το πως ο Νταλί παρουσιάζεται στο κοινό. Υπάρχει μια ολόκληρη βιομηχανία με στόχο την προώθηση της ζωγραφικής του και της ζωής του. Και ο Νταλί είναι μια σημαντική μορφή που τιμάται στην Ισπανία. Πρόσφατα, η μεγάλη όπερα της Βαρκελώνης -El Liceu- ανέβασε μια όπερα αφιερωμένη στον Νταλί. Και στο Cadaques, μία από τις περιοχές στη μεσογειακή καταλανική ακτή όπου η καταλανική αστική τάξη περνάει τις διακοπές της, υπάρχει ένα μνημείο στην κεντρική πλατεία της πόλης με τη μορφή του.

Ο Νταλί ήταν, όμως, ένα άτομο με σαφείς φασιστικές θέσεις. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν κρατήσει μια συνένοχη σιωπή γι’ αυτό. Στις σπάνιες περιπτώσεις που η πολιτική εμφανίζεται στην επίσημη βιογραφία του Νταλί, η υποστήριξή του στη δικτατορία εξηγείται ως πρόθεση του να έχει καλές σχέσεις με τον εν λόγω κρατικό μηχανισμό, προκειμένου να αποφεύγει την καταβολή φόρων, αντίληψη που υπάρχει στην Καταλονία και την Ισπανία, όπου η φοροδιαφυγή είναι μια γενικευμένη πρακτική μεταξύ των πλουσίων. Έτσι η συνεργασία με τη δικτατορία γίνεται ασήμαντη, επειδή στην κοινότητα των πλουσίων (μεταξύ των οποίων και ο Νταλί ήταν μια εξέχουσα μορφή) όλοι φοροδιέφευγαν. Εκτός από αυτήν την πληροφορία που συνήθως εμφανίζεται ως υποσημείωση, δεν αναφέρεται τίποτα για τη σοβαρή εμπλοκή του Νταλί με το φασισμό. Με αυτόν τον τρόπο εμπεδώνεται η κυριαρχία των συντηρητικών δυνάμεων στη διαμόρφωση της αντίληψης περί του κόσμου της τέχνης. Το ισοδύναμο αυτής της κατάστασης στις Ηνωμένες Πολιτείες θα ήταν αν το Κέντρο Κένεντι της Ουάσιγκτον να αφιέρωνε ένα ολόκληρο μιούζικαλ στον Ezra Pound, τον αμερικανό υποστηρικτή του Μουσολίνι, ο οποίος είχε σωστά εξοστρακιστεί από τη συγγραφική κοινότητα των ΗΠΑ.

Στο λεπτομερές και εξαιρετικό βιβλίο του για τον Νταλί, ο Ίαν Γκίμπσον έχει τεκμηριώσει την ταυτοποίηση του Νταλί με το φασισμό στην Ισπανία από την αρχή (Η επαίσχυντη ζωή του Σαλβαδόρ Νταλί, Faber and Faber, 1997). Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, ο Νταλί δεν υποστήριξε ποτέ την Ισπανική Δημοκρατία. Δεν συνεργάστηκε, για παράδειγμα, στην Έκθεση του Παρισιού το 1937, όπου παρουσίασε ο Πικάσο τη Γκουέρνικα του, με στόχο να συγκεντρώσει χρήματα για τη δημοκρατική υπόθεση. Και σύντομα έκανε σαφή τη συμπάθειά του για το φασιστικό πραξικόπημα του 1936 και για τη δικτατορία που αυτό εγκαθίδρυσε, σε μια επιστολή προς τον Μπουνιουέλ, ένα γνωστό σκηνοθέτη στην Ισπανία. Έκανε σαφές και γνωστό το θαυμασμό του για το πρόσωπο και τα γραπτά του ιδρυτή του ισπανικού φασιστικού κόμματος (Φάλαγγα), José Antonio Primo de Rivera, και χρησιμοποιούσε στις ομιλίες και στα γραπτά του τη φασιστική αφήγηση και σχετικές εκφράσεις (όπως τη φασιστική επίκληση «Arriba España»), αναφερόμενος στο ειδικό ιμπεριαλιστικό ρόλο της Ισπανίας σε σχέση με άλλα έθνη. Είχε συμπάθεια στις αντισημιτικές απόψεις του Χίτλερ και χαιρέτησε τη συμμαχία του Φράνκο με τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι κατά της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Χαιρέτισε επίσης τη «λύση του εθνικού προβλήματος» που ήταν στη μόδα στους ναζιστικούς και φασιστικούς κύκλους εκείνη την εποχή.

Ο Νταλί έγινε ο μέγας υπερασπιστής της δικτατορίας του Φράνκο στον καλλιτεχνικό κόσμο. Ήταν, επίσης, όπως ο ισπανικός φασισμός, πολύ κοντά στην Εκκλησία και το Βατικανό του Πάπα Πίου ΧΙΙ, υποδεικνύοντας ότι η μοντέρνα τέχνη έπρεπε να βασίζεται στο Χριστιανισμό. Η αφοσίωσή του στη φασιστική δικτατορία συνέχισε μέχρι το τέλος, υπερασπιζόμενος τις πολιτικές της κρατικής τρομοκρατίας που περιλάμβαναν πολιτικές δολοφονίες, μέχρι και τις τελευταίες στιγμές της δικτατορίας. Λίγους μήνες πριν πεθάνει, ο Φράνκο υπέγραψε απόφαση εκτέλεσης πέντε πολιτικών κρατουμένων, που δημιούργησε ένα διεθνή σάλο διαμαρτυρίας. Ο Νταλί υπερασπίστηκε την εντολή εκτέλεσης του Φράνκο, αναφέροντας ότι πολλές περισσότερες θανατικές ποινές θα έπρεπε να έχουν υπογραφεί από τον generalissimo, στον οποίο αναφερόταν ως «το μεγαλύτερο ήρωα της Ισπανίας». O Φράνκο είναι αυτός που έχει σκοτώσει τους περισσότερους Ισπανούς στην ιστορία (120.000 από αυτούς εξακολουθούν να είναι εξαφανισμένοι χωρίς να ξέρουμε που είναι θαμμένοι).

Όλα αυτά τα γεγονότα είναι καλά τεκμηριωμένα στο βιβλίο του Ίαν Γκίμπσον, αλλά σπάνια, αν όχι ποτέ, δεν εμφανίζονται στον ισπανικό Τύπο. Στην πραγματικότητα, η εφημερίδα La Vanguardia, η οποία ανήκει στην οικογένεια Godo (η οποία εφημερίδα ήταν σημαντικός υποστηρικτής του φασιστικού πραξικοπήματος και ο κύριος υπερασπιστής της ισπανικής δικτατορίας και τώρα έχει γίνει η κύρια συντηρητική εφημερίδα της Καταλονίας), συνεχίζει να δημοσιεύει άρθρα για τη ζωή του Νταλί, χωρίς ποτέ να αναφερθεί σε αυτά τα γεγονότα.

Τα λαϊκά στρώματα, όμως, έχουν μνήμη. Ο Νταλί ήταν μισητός από τις δημοκρατικές δυνάμεις. Όταν πέθανε ο Φράνκο, ο Νταλί έφυγε από το Cadaques, φοβούμενος για τη ζωή του. Το 1976, κατά τα τελευταία χρόνια της δικτατορίας, μια βόμβα ανακαλύφθηκε κάτω από τη συνήθη θέση του σε ένα μεγάλο εστιατόριο στη Βαρκελώνη. Και σύντομα συνειδητοποίησε ότι η ζωή και η υστεροφημία του θα μπορούσαν να τεθούν σε κίνδυνο εάν οι δημοκρατικές δυνάμεις κυριαρχούσαν. Αλλά υποτίμησε τη δύναμη των υπερσυντηρητικών δυνάμεων που ήταν πιστές σε αυτόν. Ο βασιλιάς, Juan Carlos I, που ενθρονίστηκε με απόφαση του στρατηγού Φράνκο, έγινε ο αρχηγός του Κράτους και των ενόπλων δυνάμεων στη νεοσύστατη δημοκρατία και επέκτεινε την προστασία του σε όλα τα σημαντικά πρόσωπα του φασιστικού καθεστώτος, συμπεριλαμβανομένου του Νταλί. Και ένα μνημείο με το άγαλμα του τελευταίου ανεγέρθηκε στο Cadaques.

Ο Vicente Navarro είναι καθηγητής της Δημόσιας Διοίκησης στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. 

Πηγή: www.counterpunch.org

Αναδημοσίευση από http://antapocrisis.gr/index.php/2012-04-12-10-03-06/item/219-dali